Spis treści
Fluxus: Co to jest i dlaczego ten rewolucyjny ruch artystyczny zmienił sztukę na zawsze?
Sztuka jako życie, życie jako sztuka: Filozofia Fluxusu
Aby w pełni zrozumieć Fluxus, należy porzucić tradycyjne myślenie o sztuce. Artyści tego nurtu nie chcieli tworzyć kolejnych pięknych obrazów do powieszenia nad kominkiem. Ich cel był znacznie bardziej radykalny: udowodnić, że każda czynność, każdy dźwięk i każdy przedmiot może stać się sztuką. U podstaw tej idei leżał głęboki sprzeciw wobec komercjalizacji i elitaryzmu, które zdominowały świat sztuki w połowie XX wieku. W języku angielskim takie podejście określa się jako anti-commercial and anti-art stance, czyli postawa antykomercyjna i anty-artystyczna.
Rebelia przeciwko muzeum
Fluxus był buntem przeciwko idei sztuki jako cennego towaru, dostępnego tylko dla zamożnych kolekcjonerów. Zamiast unikatowych arcydzieł, artyści promowali idee, procesy i efemeryczne doświadczenia. Wiele ich prac było celowo nietrwałych lub niemożliwych do sprzedania. Centralnym punktem tej filozofii był etos DIY (Do-It-Yourself), czyli „zrób to sam”. Chodziło o tworzenie sztuki, która jest tania, łatwa do odtworzenia i dostępna dla każdego, kto chce wziąć udział w twórczym procesie. To podejście miało na celu to democratize art – zdemokratyzować sztukę.
Wpływ Johna Cage'a i filozofii Zen
Ogromny wpływ na kształtowanie się myśli Fluxusu miał amerykański kompozytor awangardowy, John Cage. Jego eksperymenty z przypadkowością w muzyce, znane jako aleatoric music, oraz słynny utwór 4'33" (cztery minuty i trzydzieści trzy sekundy ciszy) otworzyły artystom oczy na potencjał dźwięków otoczenia. Cage, inspirowany filozofią Zen, uczył, że sztuka nie polega na narzucaniu swojej woli materiałowi, ale na uważnym obserwowaniu tego, co już istnieje. To właśnie ta filozofia zachęciła artystów Fluxusu do poszukiwania niezwykłości w zwykłości, czyli to find art in everyday life.
Główne formy wyrazu w sztuce Fluxusu
Artyści Fluxusu świadomie unikali specjalizacji, swobodnie łącząc muzykę, poezję, teatr i sztuki wizualne. Ich prace przybierały formy, które do dziś wymykają się prostym klasyfikacjom. W języku angielskim określa się je jako interdisciplinary, czyli interdyscyplinarne.
Event Scores: Poetyckie instrukcje dla każdego
Jedną z najbardziej charakterystycznych form Fluxusu były tak zwane event scores. Były to krótkie, tekstowe instrukcje opisujące proste czynności do wykonania. Nie chodziło o stworzenie konkretnego obiektu, ale o przeżycie i doświadczenie. Słynna książka Yoko Ono „Grapefruit” to zbiór takich właśnie „partytur”. Przykład? „Earth Piece: Listen to the sound of the earth turning.” (Utwór Ziemi: Słuchaj dźwięku obracającej się ziemi). Te proste polecenia miały na celu wyostrzenie naszej percepcji i uczynienie z prozaicznych gestów świadomego, artystycznego aktu. Celem było to challenge our perception of what art can be – rzucenie wyzwania naszemu postrzeganiu tego, czym może być sztuka.
Fluxkits: Sztuka w walizce, którą zabierzesz do domu
Główny organizator ruchu, George Maciunas, wpadł na pomysł tworzenia Fluxkits. Były to małe pudełka lub walizki, zawierające kolekcje drobnych przedmiotów, gier, filmów i wspomnianych event scores, stworzonych przez różnych artystów. Każdy Fluxkit był przenośną, zbiorową wystawą. Dzięki masowej produkcji były one tanie i dostępne, co stanowiło bezpośredni atak na elitarny rynek sztuki. Była to próba stworzenia affordable, mass-produced art – sztuki dostępnej cenowo i produkowanej masowo.
Happening i performance: Gdzie kończy się widz, a zaczyna artysta?
Fluxus był jednym z prekursorów sztuki performance'u. Ich występy, często nazywane happeningami lub koncertami Fluxusu, były pełne absurdu, humoru i interakcji z publicznością. Mogły polegać na publicznym myciu zębów, niszczeniu instrumentów muzycznych czy wspólnym tworzeniu sałatki. Kluczowe było to, że the line between the performer and the audience was often intentionally blurred – granica między wykonawcą a publicznością była celowo zacierana. Widz stawał się aktywnym uczestnikiem, a nie biernym obserwatorem.
Międzynarodowa sieć twórców: Ikony ruchu Fluxus
Fluxus nie był formalną grupą z listą członków, lecz luźną, międzynarodową siecią artystów o podobnych poglądach. Oto kilka postaci, których wkład był kluczowy:
- George Maciunas: Urodzony na Litwie artysta i projektant, uważany za założyciela i głównego organizatora ruchu. To on ukuł nazwę „Fluxus” i z niezwykłą energią promował jego idee na całym świecie. Można o nim powiedzieć: He was the primary driving force behind the movement.
- Yoko Ono: Choć często kojarzona głównie z Johnem Lennonem, była jedną z najważniejszych i najbardziej innowacyjnych postaci wczesnego Fluxusu. Jej prace, takie jak performance „Cut Piece”, na zawsze zmieniły oblicze sztuki konceptualnej i feministycznej.
- Nam June Paik: Koreańsko-amerykański artysta, uznawany za ojca sztuki wideo (the father of video art). Jako pierwszy wykorzystał telewizory i kamery jako medium artystyczne, w wizjonerski sposób przewidując erę mediów masowych.
- Joseph Beuys: Wpływowy niemiecki artysta, którego filozofia „rzeźby społecznej” (social sculpture) idealnie współgrała z ideami Fluxusu. Jego słynne motto „Everyone is an artist” (Każdy jest artystą) stało się nieoficjalnym hasłem ruchu.
Dziedzictwo Fluxusu: Jak ten ruch wpływa na nas dzisiaj?
Fluxus nigdy formalnie się nie zakończył – po prostu jego idee rozprzestrzeniły się i przeniknęły do głównego nurtu kultury. Jego dziedzictwo, czyli legacy, jest dziś widoczne wszędzie: w sztuce performance, w instalacjach, w sztuce wideo, a nawet w teledyskach i memach internetowych. Duch Fluxusu żyje w każdym akcie twórczym, który kwestionuje utarte schematy, bawi się konwencją i szuka piękna w nieoczekiwanych miejscach. Najważniejszą lekcją, jaką nam pozostawił, jest to, że potencjał twórczy drzemie w każdym z nas, a sztuka jest nie tyle tym, co oglądamy, ile tym, co robimy i jak przeżywamy świat. To idea, którą warto zapamiętać: Art is not just an object; it’s an attitude.
Fluxus – słowniczek pojęć kluczowych
- Conceptual art: Sztuka konceptualna; nurt, w którym idea lub koncept stojący za dziełem jest ważniejszy niż jego fizyczna forma.
- DIY (Do-It-Yourself): Zrób to sam; etos podkreślający tworzenie i naprawianie rzeczy samodzielnie, bez pomocy profesjonalistów.
- Ephemeral: Efemeryczny, ulotny; określenie używane w stosunku do dzieł sztuki (np. performance), które istnieją tylko przez krótki czas.
- Event score: Partytura zdarzenia; krótka, tekstowa instrukcja opisująca czynność do wykonania, będąca formą dzieła sztuki.
- Interdisciplinary: Interdyscyplinarny; łączący lub angażujący wiele różnych dziedzin nauki lub sztuki.
- Provocative: Prowokacyjny; mający na celu wywołanie silnej reakcji, dyskusji lub kontrowersji.