Sceny z Ameryki: Przewodnik po dramacie USA

Dramat amerykański: Odzwierciedlenie duszy narodu i lekcja angielskiego

Początki sceny narodowej: Eugene O'Neill i surowy realizm

Choć teatr istniał w Ameryce od dawna, to dopiero na początku XX wieku zyskał on swój unikalny, narodowy głos. Za jego ojca uważa się Eugene’a O’Neilla, dramaturga, który zerwał z lekkimi komediami i melodramatami. W zamian zaproponował widzom psychological realism, czyli realizm psychologiczny, zagłębiający się w mroczne zakamarki ludzkiej natury. Jego sztuki to często bezlitosne analizy tego, co w języku angielskim określamy jako a dysfunctional family – dysfunkcyjną rodzinę, nękaną przez uzależnienia, sekrety i wzajemne pretensje. Jego najsłynniejsze dzieło, „Zmierzch długiego dnia” (Long Day's Journey into Night), jest sztuką na wskroś autobiograficzną, co po angielsku nazywamy an autobiographical play. O'Neill nie bał się trudnych tematów, a jego twórczość udowodniła, że American drama może być sztuką najwyższej próby.

Złota era teatru: Dwaj giganci, dwie wizje Ameryki

Połowa XX wieku to bezdyskusyjnie złoty okres, w którym dramat amerykański został zdominowany przez dwie tytaniczne postacie: Tennessee Williamsa i Arthura Millera. Choć obaj byli mistrzami w portretowaniu ludzkiej psychiki, ich style i tematyka znacząco się różniły, tworząc dwa filary, na których opiera się współczesny teatr.

Tennessee Williams: Poetycka prawda amerykańskiego Południa

Tennessee Williams malował słowami obrazy amerykańskiego Południa, znanego jako the Deep South – miejsca pełnego upału, stłumionych namiętności i tęsknoty za minioną chwałą. Jego dzieła, takie jak „Tramwaj zwany pożądaniem” (A Streetcar Named Desire), to poetyckie opowieści o kruchych jednostkach. Główna bohaterka, Blanche DuBois, to postać haunted by her past (prześladowana przez przeszłość), która nie potrafi pogodzić się z brutalną rzeczywistością. Jej konflikt ze Stanleyem Kowalskim to symboliczne starcie iluzji z siłą, a clash between illusion and brute reality. Williams często stosował w swoich sztukach konstrukcję, którą nazywamy memory play (sztuka wspomnień), gdzie wydarzenia są filtrowane przez pamięć jednego z bohaterów.

Arthur Miller: Moralne dylematy i koniec amerykańskiego snu

Jeśli Williams był poetą duszy, to Arthur Miller był sumieniem narodu. Jego sztuki to wnikliwe dramaty społeczne, czyli social drama, które stawiają widza przed niewygodnymi pytaniami o moralność i odpowiedzialność. Miller wziął na warsztat mit założycielski Ameryki – the American Dream. W swojej najsłynniejszej sztuce, „Śmierć komiwojażera” (Death of a Salesman), dokonuje jego bezlitosnej krytyki. Poznajemy tragiczną historię Willy’ego Lomana, którego określić można jako the common man – zwykłego człowieka, zmiażdżonego przez system, w który tak głęboko wierzył. Inną ważną sztuką jest „Czarownice z Salem” (The Crucible), która stanowi doskonały przykład tego, czym jest allegory (alegoria). Historyczne procesy o czary stają się w niej metaforą antykomunistycznego „polowania na czarownice” w USA lat 50.

Nowe horyzonty: Dramat amerykański po rewolucji kulturowej

Druga połowa XX wieku przyniosła nowe, odważne głosy, które dalej przesuwały granice teatru. Pojawili się twórcy, którzy kwestionowali dotychczasowe formy i poruszali tematy tabu. Zrozumienie tego okresu wymaga znajomości kilku kluczowych pojęć, które na stałe weszły do języka teatru.

Teatr absurdu i gniewu: Edward Albee

Edward Albee w sztuce „Kto się boi Virginii Woolf?” (Who's Afraid of Virginia Woolf?) zaprosił widzów na psychologiczną wojnę domową. Jego dialogi są ostre jak brzytwa, pełne czarnego humoru i werbalnej przemocy. Chcąc opisać taki styl, możemy powiedzieć: The dialogue is incredibly witty and venomous (Dialog jest niesamowicie błyskotliwy i jadowity). Sztuki Albeego często zalicza się do teatru absurdu, który demaskuje bezsens komunikacji i relacji międzyludzkich.

Głos mniejszości i scena eksperymentalna

Ważnym zjawiskiem było pojawienie się dramaturgów opisujących doświadczenia grup dotąd marginalizowanych. August Wilson w swoim monumentalnym cyklu dziesięciu sztuk (The Pittsburgh Cycle) udokumentował historię Afroamerykanów. Z kolei scena teatralna w Nowym Jorku rozdzieliła się na trzy nurty. Obok komercyjnego Broadway, znanego z wielkich musicali, pojawiła się scena alternatywna. Mniejsze teatry, określane jako Off-Broadway, oferowały bardziej intymne i odważne spektakle. Później narodził się nurt Off-Off-Broadway, zarezerwowany dla najbardziej awangardowych i eksperymentalnych produkcji.

Jak mówić o teatrze po angielsku? Kluczowe narzędzia analityczne

Aby w pełni docenić dramat amerykański i swobodnie o nim dyskutować, warto poznać kilka podstawowych terminów analitycznych. Kiedy omawiamy sztukę, zwracamy uwagę na fabułę, czyli plot. W jej centrum znajduje się główny bohater, protagonist, który często ściera się ze swoim przeciwnikiem, zwanym antagonist. Każda historia zmierza do punktu kulminacyjnego, czyli climax, po którym następuje rozwiązanie akcji. Jednak prawdziwa głębia kryje się pod powierzchnią. Analizując sztukę, szukamy jej głównego motywu (theme), np. utraty niewinności czy krytyki konsumpcjonizmu. Zwracamy też uwagę na symbolikę (symbolism), jak szklane figurki w „Szklanej menażerii” Williamsa, które reprezentują kruchość bohaterek. Wyrażając opinię, zamiast prostego „I liked it”, można powiedzieć: What struck me the most was the powerful ending (Najbardziej uderzyło mnie mocne zakończenie) albo I found the main character’s journey very compelling (Uważam podróż głównego bohatera za bardzo wciągającą).

Podsumowanie: Dlaczego dramat amerykański to wciąż żywa lekcja?

Historia amerykańskiego dramatu to fascynująca podróż przez zmieniający się krajobraz społeczny i kulturowy Stanów Zjednoczonych. Od O’Neilla po Wilsona, najwięksi dramatopisarze rzucali wyzwanie publiczności, zmuszając ją do konfrontacji z niewygodnymi prawdami. Dla osób uczących się angielskiego, te dzieła są bezcennym źródłem autentycznego, emocjonalnego języka, pełnego niuansów i idiomów. Czytanie i oglądanie tych sztuk to nie tylko nauka słówek, ale przede wszystkim nauka rozumienia kultury, która za nimi stoi. The curtain is up – kurtyna w górze, a scena amerykańskiego dramatu czeka na Twoje odkrycie.

Słowniczek teatralny: Niezbędne zwroty i pojęcia

• Allegory – Alegoria, utwór, w którym postacie i wydarzenia mają ukryte, symboliczne znaczenie.
• American Dream – Amerykański sen; mit o równych szansach i możliwości osiągnięcia sukcesu ciężką pracą.
• Antagonist – Antagonista; przeciwnik głównego bohatera.
• Autobiographical play – Sztuka autobiograficzna.
• Climax – Punkt kulminacyjny.
• Critique – Krytyka.
• Dysfunctional family – Rodzina dysfunkcyjna.
• Memory play – Sztuka wspomnień; dramat filtrowany przez pamięć narratora.
• Plot – Fabuła.
• Protagonist – Protagonista; główny bohater.
• Psychological realism – Realizm psychologiczny.
• Social drama – Dramat społeczny.
• Symbolism – Symbolika.
• The common man – Zwykły człowiek.
• Theme – Motyw, temat przewodni.