Spis treści
Kim jest Marina Abramović? Wprowadzenie do świata sztuki performance'u
Ciało jako płótno i narzędzie ekspresji
Korzenie performance'u sięgają awangardowych ruchów XX wieku, ale to artyści tacy jak Abramović w latach 70. uczynili z niego autonomiczną dziedzinę. Odrzucili komercjalizację sztuki na rzecz bezpośredniego, często radykalnego doświadczenia. Zamiast tworzyć obiekty na sprzedaż, postawili na akcję, proces i interakcję z publicznością. Centralnym punktem stało się ciało artysty, określane po angielsku jako the artist’s body as a medium. To na nim i poprzez nie Marina Abramović zaczęła badać granice ludzkiej wytrzymałości fizycznej i psychicznej, tworząc nurt znany jako endurance art, czyli sztuka wytrzymałości.
Rhythm 0 (1974): Prowokacyjny eksperyment z ludzką naturą
Jednym z najsłynniejszych i najbardziej wstrząsających dzieł w historii sztuki współczesnej jest performance Rhythm 0. Przez sześć godzin Marina Abramović stała nieruchomo w galerii, oddając się całkowicie w ręce publiczności. Obok niej na stole leżały 72 przedmioty: od przyjemnych, jak róża czy piórko, po niebezpieczne, jak nóż, żyletki i naładowany pistolet. Instrukcja była prosta: „Możecie użyć na mnie dowolnego przedmiotu. Biorę na siebie pełną odpowiedzialność”.
To, co wydarzyło się później, stało się przerażającym studium ludzkiej natury, czyli a terrifying study of human nature. Początkowo widzowie byli nieśmiali, ale z czasem ich działania stawały się coraz bardziej agresywne. Cięli jej ubranie, kaleczyli skórę, a jeden z uczestników przyłożył jej pistolet do głowy. Performance ten w bezkompromisowy sposób pokazał, jak cienka jest granica między człowieczeństwem a okrucieństwem, gdy znika poczucie odpowiedzialności. Mówiąc o tym dziele, można stwierdzić: This piece explored the concept of human vulnerability in a truly radical way (To dzieło badało pojęcie ludzkiej wrażliwości w naprawdę radykalny sposób).
Marina Abramović i Ulay: Sztuka, miłość i artystyczna zależność
W 1976 roku życie i twórczość Mariny Abramović weszły w nowy, przełomowy etap, gdy poznała niemieckiego artystę Ulaya. Ich spotkanie dało początek jednemu z najsłynniejszych duetów artystycznych, w którym życie osobiste i praca były nierozerwalnie złączone. Przez 12 lat tworzyli to, co można nazwać a creative and romantic partnership, badając w swojej sztuce tematy dualizmu, zaufania i wzajemnej zależności.
Rest Energy (1980): Zaufanie na ostrzu strzały
W performance Rest Energy para stała naprzeciwko siebie, trzymając napięty łuk ze strzałą wymierzoną prosto w serce Mariny. Jedyną rzeczą powstrzymującą strzałę przed wystrzeleniem był ciężar ich ciał. Mikrofony przymocowane do ich piersi transmitowały przyspieszone bicie serc. Dzieło to było potężną metaforą zaufania i kruchości w związku. W języku angielskim idealnie opisuje je słowo interdependence, czyli wzajemna zależność, która jest zarówno źródłem siły, jak i ogromnego ryzyka.
The Lovers (1988): Poetyckie pożegnanie na Wielkim Murze
Koniec ich związku był równie spektakularny co jego początek. Zamiast po prostu się rozstać, postanowili uczynić z tego ostatni, wspólny performance. W The Lovers wyruszyli z przeciwnych końców Wielkiego Muru Chińskiego. Po 90 dniach i przejściu ponad 2500 kilometrów każde z nich, spotkali się pośrodku, aby się pożegnać. Było to niezwykle symboliczne i poruszające zakończenie ich współpracy. W rozmowie po angielsku można określić to dzieło jako a poetic and powerful farewell piece (poetyckie i pełne mocy dzieło pożegnalne).
The Artist is Present (2010): Sztuka ciszy i ludzkiej więzi w MoMA
Po latach radykalnych i często bolesnych performance’ów, Marina Abramović stworzyła dzieło, które stało się globalnym fenomenem. Podczas swojej retrospektywnej wystawy w nowojorskim Museum of Modern Art (MoMA), artystka przeprowadziła trwający 736 godzin performance The Artist is Present. Przez trzy miesiące, osiem godzin dziennie, sześć dni w tygodniu, siedziała w milczeniu na krześle. Naprzeciwko niej każdy mógł usiąść i patrzeć jej w oczy tak długo, jak chciał.
Siła tego performance'u leżała w jego prostocie. Wymagał on od artystki niewiarygodnej wytrzymałości, co po angielsku można opisać jako incredible discipline and endurance. Dla uczestników było to głęboko emocjonalne przeżycie. Jej nieruchome, skupione spojrzenie (her unwavering gaze) tworzyło przestrzeń na cichą, intymną konfrontację z samym sobą i z drugim człowiekiem. Wiele osób płakało, doświadczając tego, co nazywali a profound human connection – głębokiej ludzkiej więzi. To dzieło udowodniło, że sztuka nie musi krzyczeć, by być potężna; czasem jej największa siła tkwi w ciszy i obecności.
Metoda Abramović: Jak nauczyć się obecności (i angielskich poleceń)
Bazując na swoim wieloletnim doświadczeniu, artystka opracowała tzw. Metodę Abramović (the Abramović Method). Jest to seria ćwiczeń mających na celu wyostrzenie zmysłów, zwiększenie świadomości i koncentracji. Uczestnicy wykonują proste, powtarzalne czynności w ciszy, takie jak liczenie ziaren ryżu, powolne chodzenie czy picie wody. Co ciekawe, instrukcje do tych ćwiczeń to doskonały przykład użycia trybu rozkazującego (imperative mood) w języku angielskim. Podstawowe polecenia brzmią:
- Walk slowly. (Chodź powoli.)
- Drink the glass of water. (Wypij szklankę wody.)
- Count the grains of rice. (Policz ziarna ryżu.)
- Observe your breath. (Obserwuj swój oddech.)
Metoda ta pokazuje, jak proste działania mogą stać się formą medytacji i narzędziem do głębszego połączenia z samym sobą, co jest przecież jednym z głównych tematów twórczości Abramović.
Dziedzictwo Mariny Abramović: Dlaczego jej sztuka wciąż porusza?
Marina Abramović na zawsze zmieniła oblicze sztuki współczesnej. Udowodniła, że najpotężniejszym narzędziem artysty jest jego własne ciało, a najgłębsze prawdy o ludzkiej kondycji można odkryć poprzez bezpośrednie doświadczenie, a nie tylko kontemplację obiektu. Jej spuścizna to nie tylko archiwalne zdjęcia i filmy. To idea, że sztuka może być żywym, transformującym spotkaniem. Jej odwaga w przekraczaniu granic – fizycznych, psychicznych i społecznych – inspiruje i prowokuje do dziś, zmuszając nas do zadawania pytań o nas samych. A nauka rozmowy o jej sztuce w języku angielskim to kolejny krok w przekraczaniu własnych granic.
Słowniczek: Kluczowe pojęcia i zwroty związane ze sztuką Abramović
- Performance art - sztuka performance'u, nurt, w którym dziełem jest działanie artysty.
- Endurance art - sztuka wytrzymałości, polegająca na testowaniu granic fizycznych i psychicznych.
- Ephemeral - ulotny, przemijający; cecha charakterystyczna performance'u.
- The artist's body as a medium - ciało artysty jako medium (środek wyrazu).
- Vulnerability - wrażliwość, podatność na zranienie.
- Human nature - ludzka natura.
- To push the boundaries - przesuwać granice.
- Interdependence - wzajemna zależność.
- Unwavering gaze - niezachwiane, stałe spojrzenie.
- Profound human connection - głęboka ludzka więź.
- Imperative mood - tryb rozkazujący (używany w poleceniach).