Spis treści
Czym jest kubizm? Rewolucja w postrzeganiu otaczającego nas świata
Korzenie kubizmu: Skąd wzięła się potrzeba radykalnej zmiany?
Kubizm nie pojawił się znikąd. Był odpowiedzią na sztywne ramy akademizmu i naturalną ewolucją poszukiwań artystycznych końca XIX wieku. Artyści czuli, że tradycyjne malarstwo, skupione na iluzji rzeczywistości, wyczerpało swoje możliwości. Poszukiwano nowego języka, zdolnego wyrazić złożoność współczesnego świata.
Paul Cézanne – geometryczny ojciec chrzestny kubizmu
Jeśli kubizm miałby ojca chrzestnego, bez wątpienia byłby nim Paul Cézanne. Ten postimpresjonista w swojej twórczości dążył do uproszczenia natury, twierdząc, że wszystko w niej można sprowadzić do podstawowych brył. Jego słynne powiedzenie, by traktować naturę przez „walec, kulę i stożek”, stało się manifestem dla przyszłych kubistów. Cézanne pokazał, że obraz nie musi naśladować rzeczywistości, ale może być autonomiczną konstrukcją zbudowaną z kolorów i form. Kładł nacisk na underlying structure, czyli ukrytą, podstawową strukturę rzeczy, a nie ich powierzchowny wygląd.
„Panny z Awinionu” Picassa – obraz, który rozpoczął rewolucję
Kamieniem milowym, a zarazem symbolicznym początkiem kubizmu, jest monumentalny obraz Pabla Picassa „Panny z Awinionu” z 1907 roku. Dzieło to było artystycznym szokiem. Picasso zerwał w nim z tradycyjną perspektywą i kanonem piękna. Postacie kobiet są ostre, zdeformowane, a ich twarze przypominają maski afrykańskie i iberyjskie rzeźby, które fascynowały artystę. Obraz ten był tak radykalny, że nawet najbliżsi przyjaciele Picassa byli nim zszokowani. Dziś uznawany jest za a groundbreaking masterpiece, czyli przełomowe arcydzieło, które otworzyło drzwi do zupełnie nowego myślenia o malarstwie.
Dwie drogi rozwoju: kubizm analityczny i syntetyczny
Rozwój kubizmu można podzielić na dwie główne fazy, które różnią się podejściem do formy i koloru. Picasso i Braque pracowali tak blisko siebie, że czasem trudno było odróżnić ich prace. Sami mówili, że są „związani liną jak alpiniści” – roped together like mountaineers.
Faza analityczna (1908-1912): Dekonstrukcja świata na płótnie
Wczesna faza, zwana analityczną, polegała na drobiazgowej „analizie” obiektu. Artyści brali na warsztat prosty motyw – martwą naturę z gitarą, portret – i rozbijali go na niezliczoną ilość małych, geometrycznych płaszczyzn. Chcieli pokazać istotę przedmiotu, a nie jego wygląd w danym oświetleniu. Aby skupić uwagę widza wyłącznie na formie, stosowali bardzo ograniczoną, niemal monochromatyczną paletę barw. Dominowały brązy, szarości i zielenie, określane w języku angielskim jako a subdued or earthy palette. Obrazy z tego okresu są skomplikowane i na pierwszy rzut oka mogą wydawać się abstrakcyjne.
Faza syntetyczna (1912-1914): Kolaż i nowa definicja obrazu
Po okresie dekonstrukcji nadszedł czas na syntezę, czyli budowanie obrazu na nowo. Artyści zaczęli używać większych, bardziej czytelnych płaszczyzn koloru. Największą innowacją tego okresu było jednak wprowadzenie do malarstwa fragmentów rzeczywistości. Technika ta, znana jako kolaż (collage) lub papier collé, polegała na naklejaniu na płótno kawałków gazet, tapet, etykiet czy imitacji drewna. Te „prawdziwe” elementy wchodziły w dialog z fragmentami malowanymi, zacierając granicę między sztuką a życiem. To był odważny krok, który blurred the lines between representation and reality, czyli zacierał granice między przedstawieniem a rzeczywistością.
Kluczowe cechy kubizmu: Jak rozpoznać ten styl?
Chociaż kubizm ewoluował, kilka fundamentalnych cech pozostało niezmiennych. Zrozumienie ich pozwoli Ci nie tylko rozpoznać kubistyczne dzieło, ale także swobodnie o nim dyskutować, również po angielsku.
- Odrzucenie tradycyjnej perspektywy: Zamiast jednej, zbieżnej perspektywy (single-point perspective), kubiści stosowali perspektywę symultaniczną, pokazując obiekt z wielu stron naraz.
- Geometryzacja formy: Obiekty i postacie były upraszczane do podstawowych kształtów geometrycznych (geometric shapes), takich jak sześciany, stożki i walce.
- Fragmentacja obiektu: Przedmiot był „łamany” lub „rozbijany” na mniejsze części (fragmented forms), a następnie składany na nowo na płótnie według artystycznej logiki.
- Płaska przestrzeń: Kubiści odrzucili iluzję głębi. Płótno stało się płaską powierzchnią, na której rozgrywała się gra form i płaszczyzn. W języku angielskim mówimy o a flattened perspective.
Wpływ i dziedzictwo kubizmu – jak zmienił sztukę na zawsze?
Wpływ kubizmu na sztukę XX wieku jest nie do przecenienia. Był iskrą, która zapoczątkowała całą lawinę zmian. To właśnie z kubizmu wyrosły takie kierunki awangardowe (avant-garde movements) jak futuryzm we Włoszech, konstruktywizm w Rosji czy orfizm we Francji. Idea, że sztuka nie musi naśladować natury, otworzyła drogę do abstrakcji. Kubizm wpłynął nie tylko na malarstwo i rzeźbę, ale także na architekturę, design i literaturę. Nauczył nas, że rzeczywistość ma nieskończenie wiele twarzy, a zadaniem artysty jest ich odkrywanie, a nie kopiowanie. To dziedzictwo sprawia, że kubizm po ponad stu latach wciąż fascynuje i inspiruje.
Słowniczek konesera sztuki: Kubizm po angielsku
- Avant-garde - awangarda, określenie na nowatorskie i eksperymentalne ruchy w sztuce.
- Collage - kolaż, technika artystyczna polegająca na naklejaniu na płótno różnych materiałów, np. gazet czy tapet.
- Composition - kompozycja, czyli układ elementów na obrazie.
- Geometric shapes - kształty geometryczne, podstawa budowania form w kubizmie.
- Masterpiece - arcydzieło, dzieło o wybitnej wartości artystycznej.
- Monochromatic palette - paleta monochromatyczna, ograniczona do różnych odcieni jednego koloru.
- Multiple viewpoints - wiele punktów widzenia, kluczowa koncepcja kubizmu polegająca na jednoczesnym pokazywaniu obiektu z różnych stron.
- Perspective - perspektywa, sposób przedstawiania trójwymiarowej przestrzeni na płaskiej powierzchni.
- To depict - przedstawiać, obrazować.